Senet (Bono) Hakkında Bilgilendirme Yazısı

Kıymetli evrak çek, senet, bono gibi bir değer bildiren, bir hakkı gösterir nitelikteki belgelerdir. Kıymetli evraklar temsil ettikleri hak ile sıkı sıkıya bağlı olan belgelerdir. Senet de para borcunu gösterir kıymetli evraklardandır. Ancak senedin kıymetli evrak statüsünü kazabilmesi ve kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile tahsile konu edilebilmesi için bir takım zorunlu unsurlar bulunmaktadır.

Ticari hayatta ve tüketici sözleşmelerinde sıklıkla kullanılan senedin geçerlilik şartları Türk Ticaret Kanunu’nun 776 ile 779 maddeleri arasında düzenlenmek suretiyle son derece sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Bu sebeple senedin geçerlilik şartlarının eksiksiz bir biçimde mevcut olması son derece önem arz etmektedir.

TÜRK TİCARET KANUNU’NUN 776. MADDESİNDE SENETTE BULUNMASI ZORUNLU OLAN UNSURLAR SAYILMIŞTIR:

1-‘Bono’ Veya ‘Emre Yazılı Senet’ İbaresi

Senet metninde ‘bono’ veya ’emre yazılı senet’ kelimeleri yer almalıdır. Eğer senet başka bir dilde düzenlenmişse de, o dilde aynı anlama gelen kelimelerin senet metninde yer alması gerekmektedir. Hazır olarak boş senet metinlerinde bu kelimeler matbu olarak yer almaktadır, ancak tarafların kendilerinin düzenlemesinde de sakınca bulunmamaktadır. Bu kelimelerin yer almadığı bir senet düzenlenmişse, diğer unsurları taşıyorsa emre yazılı ödeme vaadi sayılır.

2-Kayıtsız Ve Şartsız Belirli Bir Bedeli Ödeme Vaadi

Bir kambiyo senedi olan bono kayıtsız ve şartsız bir para borcu ikrarını içermelidir. Senet metnine para borcunun herhangi bir olgunun gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi şartına bağlanması senedin bono vasfına sahip olmasını engeller. Senette para borcundan başka bir şeyin bedel olarak düzenlenmesi mümkün değildir, yalnızca para borcu olabilmektedir.

3-Vade

Geçerli bir kambiyo senedinden söz edilebilmesi için senette geçerli bir vade tarihinin de yer alması gerekmektedir. Senet metninde herhangi bir vade belirlenmemiş, boş bırakılmış ise senedin görüldüğünde ödenecek senet olduğu kabul edilmektedir. (TTK. 777/2)

Bonoda belirlenebilecek 4 tür vade bulunmaktadır. Bunlardan ilki belirli vadedir. Açıkça bir tarih senet metninde yer alır. İkincisi görüldüğünde ödenecek vadedir, senet metninde bu husus açıkça yazar veya boş bırakılırsa bu vadeye göre düzenlendiği kabul edilir. Üçüncü vade türü; görüldüğünden belli bir süre sonra vadedir, görüldükten ne kadar süre sonra ödeneceği açıkça senette yazar. Dördüncü vade ise, keşidesinden itibaren belli bir süre vadedir. Yine senette zorunlu unsurlardan olan keşide tarihinden itibaren ne kadar süre sonra ödeneceği senette açıkça yazmalı.

4-Ödeme Yeri

Senette ödeme yerinin gösterilmesi zorunlu unsurlardandır, ancak yazmaması doğrudan geçersizliğe sebep olmaz. Senette açıkça ödeme yeri yazmıyorsa düzenleme yerinin ödeme yeri olduğu kabul edilir. Ödeme yeri de yazmıyorsa düzenleyenin adı soyadı yanında yazan yer ödeme yeri olarak kabul edilmektedir. Eğer burada da bir yer belirtilmemişse senet bono sayılmaz.

5-Kime Veya Kimin Emrine Ödenecek İse Onun Adını (Lehtar)

Bono emre yazılı senetlerden olduğundan ve ancak ciro ile devri mümkün bulunduğundan senette lehtarın gösterilmiş olması zorunlu unsurlardandır. Bu sebeple de bonoların hamiline yazılı olarak düzenlenmeleri mümkün değildir.

6-Düzenleme Yeri Ve Tarihi

Senette düzenleme yeri belirtilmemiş ise, düzenleyenin adı-soyadı yanında yazan yer düzenleme yeri olarak kabul edilir. Adın yanında da hiç bir yer belirtilmemiş ise geçerli bir bonodan söz edilemez.

7-Düzenleyenin İmzası

Son olarak senette bulunması gereken zorunlu unsur keşideciye ait el yazısı ile atılmış imzadır. Keşideci gerçek kişi ise kendisine ait el yazısı ile imza, bir tüzel kişiliği temsilen atılan imza haricinde bir imza daha atılması (çift imza) imzalayan kişinin temsil ettiği tüzel kişilikle beraber şahsen de senet borcuna kefil olması (aval) sonucunu doğurmaktadır. Parmak basmak suretiyle bono düzenlenmesi mümkün olmamaktadır.

Tüm bu hususlar çerçevesinde düzenlenen geçerli bir bono kambiyo hukuku bakımından önemli bir senettir. Özellikle bonoda belirlenen bedelin ödenmemesi halinde yapılacak icra takibinde daha etkili bir yöntem sağlamaktadır. Dolayısıyla bono düzenlenirken bu hususlara dikkat edilmesi ve eksiksiz düzenlenmesi, bedelin ödenmemesi halinde alacaklının alacağına kavuşması ve mağdur olmaması açısından önem arz etmektedir.

TÜRK TİCARET KANUNU’NUN MADDE 777'DE SENETTE ARANAN ZORUNLU UNSURLARIN BULUNMAMASI HALİNDE, SENEDİN AKIBETİNİN NE OLACAĞI DÜZENLENMİŞTİR:

MADDE 777–

(1) İkinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller saklı kalmak üzere, 776 ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz.

(2) Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır.

(3) Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.

(4) Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.

1- Ödeme Günü: Bu kanunlarda kesin bir şekil şartı değildir. Ödeme gününe yazılan bir tarih ödemenin o tarihte yapılacağına yazılı beyan anlamı taşır. Eğer önceden belirtilen bir tarihte ödeme/tahsil için anlaşılmış ise tarih mutlaka yazılmalıdır. Yoksa vade şekli gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenir.

2- Türk Lirası: Senette belirtilen tutar, yani senede konu olan borç/alacağın miktarını ifade eder. Yukarıda örnek resimde de görüldüğü üzere kıymetli evrak hükmündeki poliçenin miktar tutarının sağ ve soluna #5.000# yazılmış. Bu yöntem ile senette sonradan müdahaleyi, sağına ve soluna rakam ekleme çıkarmayı önlemek için (kare) simgeler yazılır.

3- Kuruş: Borç/Alacak miktarının küsuratını ifade eder. Küsurat yoksa çizik atmak yeterlidir.

4- No: Birden fazla senet varsa senet numarası yazılır. Böylelikle hem alacaklı hem de borçlu hangi senet olduğunu, kaç tane daha senet kaldığını takip edebilir.

5- Vade: Üst tarafa yazılan ödeme gününü aynısı buraya yazılır. Genel teamüller 12.10.2011 ise üst tarafa alt tarafa da 15 Ekim 2011 şeklinde yazılır. Bunda maksat ay gün karışıklığının önüne geçmek ve senet muhteviyatını daha açık hale getirmektir.

6- Alacaklı: Senette alacaklı olan gerçek veya tüzel kişinin ismi, namı yazılır. Tüzel kişi ise (örn: X ltd. şti, XXX a.ş)firma resmi ünvanı, gerçek kişi ise Ali Akça şeklinde yazılır.

7- Borç/Alacak Miktarı: Senette konu olan miktar ister TL ister yabancı para cinsinden olsun yukarıya yazıldığı üzere rakamla değil yazıyla yazılır. Burada maksat tutarın yanlış algılanması, yazılmasının önüne geçip miktarı teyit etmektir. Üstte veya altta değişiklik, tahrifat yapılırsa eğer anlaşılmasına yardımcı olan unsurlardan biridir.

8- Borç/Alacak Miktarı: Küsurat varsa yazıyla yazılır.

9- Borcun sebebi: Burada borcun, alacağın neyden kaynaklandığı açıklanır. Daha açık bir ifade ile birine şu günde ödeme taahhüdü ile para verilip karşılığında bu senet hazırlanmışsa yani para borcuna istinaden hazırlanmışsa o kısma “nakden” ibaresi, Bir mal ve hizmet karşılığında ödeme yapılacaksa “malen” ibaresi yazılır. Burada maksat özellikle borç def-i, reddi veya itirazı durumlarında taraflara ispat şansı tanımaktır.

Mesela mal aldı iki ay sonrasına senet hazırlandı. Malın alınması, peşin ödemeler avanslar, faturası, irsaliyesi teslim tutanakları ve sözleşmesi anlaşmazlıklarda mahkemelere delil sunularak varsa haksızlık giderilebilmesi için taraflara ispat kuvveti verir.

10- Mahkeme: Senetten doğan anlaşmazlıklara hangi mahkemenin bakacağı yazılır. Taraflar aynı ildeyse o il, farklı ilde iseler anlaştıkları il,ciroya konu veya neresi olursa olsun derlerse Türkiye mahkemeleri diye not düşülür.

11- Borçlu kişi: Ödemeyi taahhüt eden borçlunun bilgilerinin yer aldığı kısımdır. Burada şahıs gerçek kişi ise; Adı, soyadı, açık adresi ve Tc kimlik numarası yazılmalıdır. Şahıs tüzel kişi ise firmanın ünvanı ticaret sicil gazetesi, resmi faturası ve kaşesindeki gibi yazılmalıdır. Firmanın direk kaşesi de yeterlidir.

12- Düzenlendiği tarih: Senetin düzenlendiği tarih yazılarak anlaşmanın ne zaman imza altına sokulduğu not edilerek yine olası bir anlaşmazlıklarda delil hükmü taşır. Ben borcumu ödedim diyen biri tediye, tahsilat makbuzunu veya banka dekontunu ve tarihini senetle karşılaştırarak hakime ibraz edebilir.

13- Borçlunun imzası: Borçlu olan tarafın adı soyadı ve imzası yer alır. Sol atarafa borçlu kimse onun adı ve soyadı yazılmalı o kişi imzalamalıdır.

Tüzel kişilik arz eden firmalarda ise firma kaşesi yada elle yazılmış firma bilgilerinin altına, üstüne fark etmez, kanuni imza atmaya yetkili temsilcisi imza atmalı attırılmalıdır. Bu önemlidir. Çünkü atmaya yetkili olmayan biri imzasını atarsa atan kişi borc karşısında yükümlü olacaktır.

TTK m.613: “…Muhatap veya keşidecinin imzaları müstesna olmak üzere poliçenin yüzüne konan her imza, aval şerhi sayılır…”

14- Kefil : Kıymetli evraka konu olan borca ilişkin kefil anlaşması varsa kefilin adı soyadı ve imzası atılır. Borçlu borcunu ödemez haciz yoluyla tahsili mümkün olmazsa alacaklı için mahkeme borcun tahsilini kefilde arar. Kefil ikinci borçlu hükmündedir.

15- Kefil bilgileri : Borca kefil olanın adı soyadı, adresi ve Tc kimlik numarası yazılır. Senette kefillik mecburi değildir. Kefil bulunmadan senet hazırlanabilir.

16- Senet özetleri : Senete ilişkin daha çok alacaklı tarafın işlerini kolaylaştıran bölümdür. Senetleri dosyalarken senet içeriğine nakmadan borçlu, vade, tutar gibi bilgilerle alacaklarını takip edebilir. Borçlu içinse doldurulduğunda gene tahrifata karşı önlem olarak doldurulabilir ama zorunlu değildir.

17- Senet muhteviyatı, dayanağı : Özellikle boş bırakılan bu kısıma senetin hangi borca istinaden hazırlandığı varsa sözleşme (Kira, teminat, taksit) için yazıldığı buraya eklenebilir. Yazılırsa iyi olur.

Yukarıdaki gibi hazırlanmış bir senet her iki taraf için gerekli şekil şartlarına tam haiz bir evraktır.

NOT: Ard niyet, cayma, ödeyememe, davaya ilişkin ispatta aşağıdaki ayrıntılara dikkat edilmelidir.

Seneti borçlu olan taraf kendi el yazısıyla düzenlemelidir.

Senete imza atılmaladan mutlaka iki taraf da okumalıdır.

Senet imzalandıktan sonra borçlu olan mutlaka fotokopisini almalıdır.

Eğer senete dair ayrıyeten hazırlanmış bir sözleşme varsa her nüshasından birer tane taraflarda bulunmalıdır.

Senet ödendiğinde özellikle imza kısmı oradan yırtılıp atılmalı,

Üzerine bedeli ödenmiş, tahsil edilmiştir kaydı düşülmeli, Mümkünse şu tarihli şu tutarlı senete ilişkin hazırlanan diye not düşülerek makbuz alınmalıdır,

Ödense bile senet bir süre muhafaza edilmeli, ileride doğabilecek anlaşmazlık, sahte senet olaylarına karşı önlem alınmalıdır.

Al sen doldur diyerek boş senete kesinlikle imza atılmamalıdır.